Bronnen

Periode 

Met de inwerkingtreding van het Wetboek van Strafvordering (Code d’Instruction Criminelle) van 1808 kreeg het Eerste Franse Keizerrijk, waarvan het huidige Belgische grondgebied destijds deel uitmaakte, een nieuwe gerechtelijke organisatiestructuur. Deze structuur met onder meer politierechtbanken, correctionele rechtbanken en hoven van assisen is in België tot op de dag van vandaag gekend. Sinds 1808 mogen deze drie vonnisgerechten in eerste aanleg (wanneer een strafzaak voor het eerst voor de (vonnis)rechter komt) een gerechtelijk oordeel in een strafzaak uitspreken. Zo’n gerechtelijk oordeel wordt ook wel een strafvonnis genoemd, ter onderscheiding van andere vonnissen, zoals bijvoorbeeld een burgerlijk vonnis. 

Bewaarplaats 

De vonnissen van de politierechtbanken, correctionele rechtbanken en hoven van assisen kunnen worden teruggevonden in de betreffende inventarissen van de politierechtbanken, correctionele rechtbanken en hoven van assisen bij de verschillende Rijksarchieven. 

Let er daarbij op dat de archieven van bepaalde gerechtelijke instanties soms gecombineerd zijn in één inventaris. Zo zijn de archieven van de politierechtbanken ook wel eens bij die van de vredegerechten terug te vinden. 

Raadplegen 

Vonnissen ouder dan 100 jaar zijn vrij raadpleegbaar. 

Gegevens 

Afhankelijk van tijd en type gerecht kunnen de vonnissen een ander uiterlijk of andere opmaak hebben. Wel is het zo dat vonnissen een gestructureerde opmaak kennen. Bovenaan het vonnis staan meer algemene gegevens zoals de naam van het gerecht en het rolnummer. Daaronder volgen de tenlastelegging en de eis van de procureur des Konings. 

Verder staat in het vonnis de overweging van de rechter. Dat is een weergave van de belangrijkste feiten die de rechter tot de uiteindelijke veroordeling (of ontslag van rechtsvervolging of vrijspraak) heeft gebracht. Ook vind je in het vonnis nog de wettelijke grondslagen waarop het vonnis is gefundeerd, de datum van de uitspraak en de namen van de rechters en de griffier. 

Als je een strafvonnis wil opzoeken voor genealogische doeleinden, is het gepleegde strafbare feit een belangrijk uitgangspunt. Wie een overtreding beging, kwam voor de politierechtbank. Heeft de betrokken persoon een wanbedrijf gepleegd, dan kwam deze persoon voor de correctionele rechtbank. Bij de hoven van assisen moesten plegers van misdrijven voorkomen. Het is dus de moeite vooraf op te zoeken als welk type strafbaar feit het gepleegde feit moet worden gekwalificeerd. 

Let op 

• Niet alle gerechtelijke archieven hebben de tand des tijds doorstaan. In Vlaanderen zijn heel wat gerechtsgebouwen getroffen door brand of bombardementen: Dendermonde (1914), Ieper (1914), Leuven (1914), Hasselt (1918), Oudenaarde (1918), Gent (1926) en Kortrijk (1938 en 1944). Daarnaast vertonen veel gerechtelijke archieven hiaten door wanbeheer en onoordeelkundige vernietigingen. 
• Tegen het vonnis van de politierechtbank en de correctionele rechtbank kon hoger beroep worden ingesteld. Hoger beroep tegen een vonnis van de politierechtbank wordt bij de correctionele rechtbank ingesteld, tegen een vonnis van de correctionele rechtbank gaat men in hoger beroep bij het hof van beroep. 
• Bij een uitspraak van het hof van assisen is het niet mogelijk om in hoger beroep te gaan, alleen cassatie bij het Hof van Cassatie kan in dat geval nog worden ingesteld. 

Tips 

• Er zijn verschillende manieren om erachter te geraken of een van je voorouders strafrechtelijk vervolgd is (en veroordeeld) . Belangrijke bronnen om dit na te gaan zijn de gevangenisrol waar je ook de datum van de uitspraak en naam van de gerechtelijke instantie vindt en de zogeheten rol van de betreffende gerechtelijke instantie waarop je alle zaken die moesten voorkomen vindt, gesorteerd op datum. 
• Ook kan je in de bevolkingsregisters en in oude kranten wel eens tegenkomen dat iemand strafrechtelijk veroordeeld was of voor de rechter moest verschijnen. Daarnaast vind je in het stedelijk en gemeentelijk strafregister de strafrechtelijke veroordelingen van de inwoners van die stad of gemeente. 
• Wil je nog iets meer informatie over een strafzaak achterhalen? Kijk dan eens of er ook nog zogenoemde processen-verbaal van zittingen of audiëntie-/zittingsbladen bewaard zijn. In deze stukken vind je een uitgebreidere weergave van hetgeen zich tijdens de behandeling van de strafzaak heeft voorgedaan. Te denken valt aan getuigenverhoren, het relaas van de verdachte en dergelijke meer.