Bronnen

Periode 

Tot en met 1939 bestond in Nederland het systeem van bevolkingsregisters en in sommige gemeenten gezinskaarten. In 1939 werd dit systeem vervangen door de zogenaamde persoons- en woningkaarten. Op 1 oktober 1994 werden de persoonskaarten vervangen door de persoonslijsten. 

Bewaarplaats 

De originele (doorgezonden) persoonskaarten bevinden zich in het Nationaal Register van Overledenen dat door het CBG | Centrum voor familiegeschiedenis wordt beheerd. De archiefkaarten kunnen, mits nog niet vernietigd, bij een van de gemeente-, stads- of streekarchieven of regionale historische centra aanwezig zijn of bevinden zich nog in het interne archief van de gemeente. 

Raadplegen 

De originele (doorgezonden) persoonskaarten zijn niet openbaar raadpleegbaar en de archiefkaarten zijn onder voorwaarden raadpleegbaar. Scans van de originele (doorgezonden) persoonskaarten kunnen wel tegen betaling bij het CBG | Centrum voor familiegeschiedenis worden opgevraagd. De archiefkaarten (van overleden personen) kunnen bij een archiefinstelling worden geraadpleegd of bij een gemeente, mits deze laatste haar medewerking verleent. 

Gegevens 

Vanaf 1939 werd het systeem van bevolkingsregisters en gezinskaarten vervangen door de zogenaamde persoons- en woningkaarten. De woningkaarten lijken op de oude bevolkingsregisters en gezinskaarten en bevatten per adres een opgave van de in- en uitschrijvingen van alle personen op dat specifieke adres.  

De persoonskaarten zijn echter anders. Het uitgangspunt bij deze kaarten is de persoon in plaats van het adres. De persoonskaarten zijn dus voor elke inwoner van Nederland opgemaakt en bevatten uiteenlopende gegevens, waaronder naam-, adres- en woonplaatsgegevens. Zowel de persoonskaarten als de woningkaarten werden door de gemeente bijgehouden. 

Waar de woningkaart bij de gemeente bleef, verhuisde de persoonskaart naar de volgende gemeente waar de kaarthouder zich vestigde. Alvorens het overmaken van de persoonskaart aan de nieuwe gemeente, werd eerst een kopie van de kaart gemaakt, een zogenoemde archiefkaart die bij de oorspronkelijke gemeente bleef. Na overlijden van de kaarthouder werd de originele (en dus doorgezonden) persoonskaart opgestuurd naar het Centraal Bureau voor de Statistiek. 

Op 1 oktober 1994 werden de persoonskaarten vervangen door de persoonslijsten. Dat zijn digitale uittreksels uit de Gemeentelijke Basisadministratie, nu Basisregistratie Personen genoemd. Deze persoonskaarten en persoonslijsten vormen samen het Nationaal Register van Overledenen dat door het CBG | Centrum voor familiegeschiedenis wordt beheerd.  

De persoonskaart is verdeeld in een aantal vakken waarvan de volgende in het uittreksel zijn opgenomen. Op de voorzijde van de persoonskaart vind je: 

• Vak 1: datum waarop de naam en geboorteplaats en -datum van de betrokkene zijn vergeleken met de geboorteakte. In sommige gevallen - met name wanneer betrokkene buiten Nederland werd geboren - was die vergelijking niet mogelijk. 
• Vak 2: verhouding van betrokkene tot het gezinshoofd, bijvoorbeeld man, vrouw, vader of moeder. 
• Vak 3: geslachtsnaam (vak 3a) en voornamen (vak 3b). 
• Vak 4: datum en gemeente waar de geboorte plaatsvond. 
• Vak 5: nationaliteit. 
• Vak 7: het beroep en of men dit als hoofd (‘h’) of ondergeschikte (‘o’) uitoefende.  
• Vak 8: de namen, geboorteplaatsen en -data van de ouders. Een belangrijke bron voor je onderzoek, want hieruit leer je dikwijls een oudere generatie kennen. Toen men in 1938/1939 van iedere toen levende inwoner van Nederland een persoonskaart aanlegde, heeft men niet altijd kans gezien die gegevens over de ouders van betrokkenen te vermelden. In vele gevallen geeft dit vak je echter wel informatie over personen die tot soms ver in de negentiende eeuw werden geboren. 
• Vakken 9 en 10: naam en voornamen van de huwelijkspartner(s). 
• Vakken 11 en 12: geboortedatum en -plaats van de huwelijkspartner(s). 
• Vak 13: datum en gemeente van de huwelijkssluiting. 
• Vakken 14, 15 en 16: datum en plaats van ontbinding van het huwelijk door overlijden van de partner (‘O’) of echtscheiding (‘S’). 
• Vak 22: gegevens over de opeenvolgende woonadressen van betrokkene.  
• Vak 23: De overlijdensplaats en -datum, die op de achterzijde van de persoonskaart staan afgedrukt, worden eveneens op de voorzijde van het uittreksel vermeld. 

De achterzijde van de persoonskaart bevat voornamelijk gegevens over de kinderen. Gewoonlijk zijn de kinderen alleen vermeld op de kaart van het hoofd van de huishouding (in de praktijk meestal de vader). Van de achterzijde krijg je alleen een uittreksel als er inderdaad kinderen op worden vermeld. Op de achterzijde van de persoonskaart vind je: 

• Vak 27: de datum en wijze waarop het kind het gezin van de persoon aan de ommezijde heeft verlaten. De wijze waarop, wordt door een letter aangegeven: ‘A’ voor vertrek (afgevoerd), ‘O’ voor overlijden, ‘H’ voor huwelijk. 
• Vakken 28 en 29: naam en voornamen van de kinderen. 
• Vakken 30 en 31: geboorteplaatsen en -data van de kinderen. 
• Vak 32: de verhouding van het kind tot het gezinshoofd, bijv. ‘z’ (zoon), ‘d’ (dochter), ‘sd’ (stiefdochter), ‘sz’ (stiefzoon).

Let op 

• Hoewel men een verandering van beroep moest aangeven bij het bevolkingsregister gebeurde dat in de praktijk lang niet altijd. Daardoor zijn die gegevens vaak sterk verouderd. In ieder geval zijn de gegevens summier, zodat je uit andere bronnen (mededelingen van familieleden, adresboeken, kranten) aanvullingen zult willen verzamelen. 
• Het is het CBG niet toegestaan adressen te verstrekken van personen die minder dan 20 jaar geleden zijn overleden, onder meer ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de nabestaanden, die immers veelal op dezelfde adressen woonden of nog wonen. Tussen de adressen uit de periode 1940-1945 is ook vermeld of aan betrokkene als identiteitsbewijs een PB (persoonsbewijs) is uitgereikt. 

Tips

• Wil je met betrekking tot de adressen of eventuele kinderen een zo compleet mogelijk beeld krijgen van iemand, dan kan je best tegen betaling de originele (doorgezonden) persoonskaart bij het CBG | Centrum voor familiegeschiedenis aanvragen. De archiefkaarten kunnen onvolledig zijn. 
• Het CBG | Centrum voor familiegeschiedenis voorziet in dit document een overzicht van alle afkortingen die je op de persoonskaart vindt.